พฤติกรรมการตอบสนองของสัตว์ต่อสิ่งเร้า

ความหมายของพฤติกรรม

พฤติกรรม (Behavior) หมายถึงกิริยาของสิ่งมีชีวิตที่แสดงออกมาเพื่อตอบสนองต่อสิ่งที่มากระตุ้นทั้งสิ่งเร้าภายในและภายนอกร่างกาย

สิ่งเร้า (Stimulus) คือ สัญญาหรือการเปลี่ยนแปลงซึ่งมีผลต่อกิจกรรมของสิ่งมีชีวิต โดยทั่ว ๆ ไป จะแบ่งได้เป็น 2 ชนิด คือ

1. สิ่งเร้าภายในร่างกาย ได้แก่ ฮอร์โมน เอนไซม์ ความหิว ความเครียด ความต้องการทางเพศ เป็นต้น

2. สิ่งเร้าภายนอกร่างกาย ได้แก่ แสง เสียง อุณหภูมิ อาหาร น้ำ การสัมผัส สารเคมี เป็นต้น

กลไกการเกิดพฤติกรรม

             การที่สัตว์จะแสดงพฤติกรรมอ่างใดอย่างหนึ่งออกมาได้นั้น จะต้องมีองค์ประกอบสำคัญ ดังนี้
            1.เหตุจูงใจ
            2.ตัวกระตุ้นปลดปล่อย

พฤติกรรมของสัตว์ที่ตอบสนองต่อสิ่งเร้า

การตอบสนองต่อสิ่งเร้าของสัตว์สัตว์มีการรับความรู้สึกและโต้ตอบสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นรอบๆ ตัวได้ไว เช่น แสง อุณหภูมิ น้ำ  การสัมผัส  ซึ่งเรียกว่า สิ่งเร้า  ส่วนพฤติกรรมหรืออาการที่อวัยวะส่วนใดส่วนหนึ่งของสัตว์แสดงออกหรือปรากฏให้เห็นเมื่อถูกสิ่งเร้ามากระตุ้น ณ ชั่วขณะหนึ่ง เรียกว่า การตอบสนอง

สัตว์สามารถแสดงพฤติกรรมบางอย่างเพื่อตอบสนองต่อสิ่งเร้าภายนอก ซึ่งได้แก่ แสง อุณหภูมิ น้ำ และการสัมผัส ได้อย่างเหมาะสมและสอดคล้องกับลักษณะของสิ่งเร้าและสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป เพื่อความปลอดภัยและการอยู่รอดของชีวิต

1.การตอบสนองเมื่อได้รับแสงเป็นสิ่งเร้า

สัตว์บางชนิดสามารถตอบสนองได้อย่างรวดเร็วเมื่อได้รับแสง เช่น

-   การหรี่ตาเมื่อได้รับแสงสว่างมากเกินไป

-   การที่แมลงต่างๆ บินเข้าหาแสงสว่าง

-   เมื่อเกิดสุริยุปราคา นกจะบินกลับรัง เนื่องจากมีสภาพคล้ายเวลาพลบค่ำ

-   การหนีแสงของไส้เดือนดิน

-   การให้แสงสว่างในการเลี้ยงไก่ เพื่อให้ไก่กินอาหารเป็นเวลานาน ทำให้เจริญเติบโตเร็วในระยะเวลาสั้นกว่าปกติ

-   สัตว์บางชนิดออกหาอาหารในเวลาที่เริ่มมีแสงสว่าง เช่น การที่นกบินออกจากรังในตอนเช้า

-   ไก่ขันบอกเวลาในตอนเช้า 

     แต่ก็มีสัตว์บางชนิดจะออกหาอาหารในเวลาที่ไม่มีแสงสว่าง เช่น นกเค้าแมว ค้างคาว หนู    

แมลงบินเข้าหาแสงสว่าง

2.การตอบสนองเมื่อได้รับอุณหภูมิเป็นสิ่งเร้า

         คนและสัตว์จะดำรงชีวิตในสภาวะที่มีอุณหภูมิที่เหมาะสม ถ้าอุณหภูมิเปลี่ยนไป สิ่งมีชีวิตจะมีพฤติกรรมที่ตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิเพื่อความปลอดภัย และการดำรงชีวิตได้อย่างเหมาะสมเมื่ออากาศร้อนหรือมีอุณหภูมิสูง

-     สุนัข วัว ควาย แกะ จะระบายความร้อนโดยการหอบเพื่อให้น้ำระเหยออกทางปาก

-     แมว กระต่าย จิงโจ้ จะระบายความร้อนโดยการเลียอุ้งเท้า และการระเหยของน้ำลายจะพาความร้อนออกไป

-     ควายจะหนีร้อนด้วยการแช่ในแอ่งน้ำ

-     สัตว์เลื้อยคลาน เช่น จิ้งเหลน กิ้งก่า งู จะหลบร้อนอยู่ตามโพรงไม้ หรือในที่ร่ม               

เมื่ออากาศเย็นหรืออุณหภูมิต่ำ

-      นกบางชนิด เช่น นกนางแอ่นบ้าน และนกปากห่าง ที่อาศัยอยู่แถบไซบีเรียจะอพยพย้ายถิ่นมายังไทย

-      สัตว์บางชนิด เช่น กระรอกดิน หมี สกังค์ จะหนีอากาศหนาวด้วยการจำศีล

-      สัตว์เลื้อยคลาน เช่น จิ้งเหลน กิ้งก่า งู จะนอนผึ่งแดด

การจำศีลของหมีขั้วโลกเมื่ออุณหภูมิเย็น

3.การตอบสนองเมื่อได้รับน้ำเป็นสิ่งเร้า

           เมื่อสภาพแวดล้อมมีปริมาณน้ำไม่เหมาะสม สัตว์บางชนิดจะปรับตัวให้เหมาะสม ดังตัวอย่างต่อไปนี้
 -  ไส้เดือนจะเคลื่อนที่เข้าหาความชื้น เพื่อให้ผิวหนังชุ่มชื้น เนื่องจากไส้เดือนหายใจโดยใช้ผิวหนังจึงจำเป็นที่ผิวหนังจะต้องชุ่มชื้นตลอดเวลา

-     น้ำทำให้สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ เช่น กบ คางคก ออกหากินในเวลากลางคืน เพื่อให้มีความชื้นพอเหมาะ

-     สัตว์ทะเลทรายจะออกหากินในเวลากลางคืนเพื่อลดการสูญเสียน้ำ

ไส้เดือนเคลื่อนที่หาความชื้น

4.การตอบสนองสิ่งเร้าเมื่อได้รับการสัมผัสเป็นสิ่งเร้า

      สัตว์จะมีประสาทสัมผัสอยู่ที่บริเวณผิวหนัง ดังนั้นเมื่อได้รับการสัมผัส ระบบประสาทกับระบบกล้ามเนื้อจะทำงานประสานกัน และแสดงอาการตอบสนองสิ่งเร้าได้ ดังตัวอย่างต่อไปนี้ 

-     อึ่งอ่างเมื่อได้รับการสัมผัสจะพองตัว

-     กิ้งกือจะขดหัวเข้าด้านในเมื่อถูกสัมผัส

-     หอยชนิดต่างๆ จะหุบฝาหรือหดตัวเข้าในเปลือก